गोकुळाष्टमी / गोपाळकाला / दहीहंडी / दहीकाल

गोकुळाष्टमी / गोपाळकाला / दहीहंडी / दहीकाला

                     तिथी व इतिहास

श्रीकृष्णाचा जन्म श्रावण वद्य अष्टमीस
मध्यरात्री, रोहिणी नक्षत्रावर चंद्र वृषभ
राशीत असतांना झाला.वैशिष्ट्य`गोकुळाष्टमी’
या तिथीला श्रीकृष्णाचे तत्त्व पृथ्वीवर
नेहमीच्या तुलनेत १००० पटीने कार्यरत
असते. या तिथीला गोकुळाष्टमीचा उत्सव,
तसेच `ॐ नमो भगवते वासुदेवाय ।’
हा नामजप वगैरे उपासना भावपूर्णरीत्या
केल्यास नेहमीपेक्षा जास्त प्रमाणात कार्यरत
असलेल्या श्रीकृष्णतत्त्वाचा आपल्याला लाभ मिळतो.उत्सव साजरा करण्याची पद्धत
गोकुळाष्टमीला दिवसभर उपवास करून
रात्री बारा वाजता पाळण्यातील बाळकृष्णाचा
जन्म साजरा करतात व मग प्रसाद घेऊन
उपवास सोडतात किंवा दुसर्या दिवशी सकाळी दहीकाल्याचा प्रसाद घेऊन उपवास सोडतात.दहीकालाविविध खाद्यपदार्थ, दही,
दूध, लोणी हे सगळे एकत्र कालविणे म्हणजे
`काला’ होय. श्रीकृष्णाने काजमंडळात गायी
चारतांना स्वत:ची व सवंगड्यांच्या शिदोर्या
एकत्र करून त्या खाद्यपदार्थांचा कालाकेला
व सर्वांसह भक्षण केला. या कथेला अनुसरून
पुढे गोकुळाष्टमीच्या दुसर्या दिवशी काला
करण्याचीव दहीहंडी फोडण्याची प्रथा पडली.
मासिक पाळी, अशौच व स्पर्शास्पर्श यांचा स्त्रियांवर होणारा परिणाम या दिवशी केलेल्या उपवासाने
कमी होतो. तसेच हे व्रत केल्याने संतती, संपत्ती व अंती वैकुंठ लोक यांची प्राप्ती होते, असे सांगितले आहे.

गोपाळकाळयाचे आध्यात्मिक महत्त्वगोपाळकाला म्हणजे पांढर्या रंगाच्या पाच रसात्मक स्वादांचा जास्तीतजास्त प्रमाणात निर्गुण चैतन्याशी संबंध दर्शवणारा व पूर्णावतारी
कृष्णकार्याचे दर्शक असलेला समुच्चय.
`काला’ हा शब्द एकसंध व वेगात सातत्य
असणार्या क्रियेशी संबंधित आहे. `काला’ म्हणजे त्या काळाला, त्या स्थळाला, त्या त्या स्तरावर आवश्यक असे वैशिष्ट्यपूर्ण कार्य दर्शवणार्या घटनांचे एकत्रीकरण. पूर्णावतारी कार्य हे स्थळ, काळ व स्तर या तीनही घटकांवर आदर्शवत असेच असते. या कार्यप्रक्रियेत विविधांगी जीवनाचे पैलू आध्यात्मिकरीत्या ईश्वरी नियोजनाद्वारे मानवजातीसमोर लीलया उलगडून दाखवले जातात. `गोपाळकाला’ हा श्रीकृष्णाच्या विविधांगी पूर्णावतारी कार्याचे प्रातिनिधीत्व करतो.

Gokulashtami

काल्यातील प्रमुख
घटकपोहे, दही, दूध, ताक व लोणी हे काल्यातील प्रमुख घटकत्या त्या स्तरावरील भक्तीचे निदर्शक आहेत.पोहे : वस्तूनिष्ठ गोपभक्तीचे प्रतीक (काहीही झाले तरी श्रीकृष्णाला धरून ठेवणारे सवंगडी)दही : वात्सल्यभावातून प्रसंगी शिक्षा करणार्या मातृभक्तीचे प्रतीकदूध : गोपींच्या सहज सगुण मधुराभक्तीचे प्रतीकताक : गोपींच्या विरोधभक्तीचे प्रतीकलोणी : सर्वांच्या श्रीकृष्णावरील अवीट प्रेमाच्या निर्गुणभक्तीचे प्रतीक या दिवशी ब्रह्मांडात कृष्णतत्त्वाच्या आपतत्त्वात्मक प्रवाही गतिमान लहरींचे आगमन होते. काल्यातील पदार्थ या लहरी ग्रहण करण्यात अग्रेसर असतात.